Oranjeboomtuin

Een binnenterrein op Rotterdam zuid wordt binnenkort stadsboerderij en speeltuin.

De Oranjeboomstraat was vroeger een drukke winkelstraat, vernoemd naar de Oranjeboom bierbrouwerij die in 1884 aan de Maas is gebouwd.
Inmiddels is met het vertrekken van de meeste havenactiviteit de economische activiteit op alle vlakken afgenomen. Het gemiddeld inkomen van de wijk Feijenoord ligt laag:

“Bijna driekwart van de inwoners van de wijk Feijenoord heeft een inkomen dat tot de laagste inkomenscategorie behoort. Het gemiddeld besteedbaar huishoudeninkomen is € 14.500. Dit is het laagste van alle wijken in de deelgemeente Feijenoord. Een relatief groot deel van de bewoners in de wijk Feijenoord leeft van een bijstandsuitkering (16 procent). Iets meer dan driekwart van de bewoners is tevreden over de eigen buurt, dit is ongeveer gelijk aan het percentage van Rotterdam” (bron: Feijenoord in Beeld 2007 van het COS)

Het terrein van ‘Oranjeboomstraat 2’ ligt ingeklemd tussen de woningen en winkels aan de Oranjeboomstraat en een muur die grenst aan het Rosepark bovenop de spoortunnel. Vroeger liep hier het spoor bovengronds en keken de treinreizigers bij de bewoners naar binnen.
Met de aanleg van de Willemsspoortunnel is op de plek waar de trein op Zuid de grond in gaat het door atelier Quadrat ontworpen Rosepark in 1995 bovenop de spoortunnel aangelegd. Een ruim 400 meter lange muur scheidt het openbare park van het private en gemeenschappelijke achterterrein.

Achterterrein

Het besloten achterterrein van ongeveer 2000 m2 is alleen voor de bewoners toegankelijk.
Het terrein is ingericht met bestrating van stoeptegels rondom twee grasveldjes, een aantal jonge sierbomen, en enkele (ca. 26) bergingen. Er stond ooit een speeltoestel op het grasveldje maar deze is wegens veroudering verwijderd. De bergingen verkeren in slechte bouwkundige staat en vertonen sporen van braak. De plaatsing van deze bergingen verhindert ieder overzicht op het gebied. Het terrein wordt op dit moment dan ook nauwelijks gebruikt – door kinderen noch door ouderen.

Voorstel Oranjeboomtuin

In het voorstel van Transformers wordt het terrein een groene tuin die voor zowel kinderen als volwassenen kan functioneren een prettige ontmoetings- en verblijfsplek, met voor de (aller)kleinsten ruimte voor speelgelegenheid.
Essentieel is een integrale aanpak waarbij de potenties van bewoners, ondernemers en het gebied richtinggevend zijn voor de programma’s en activiteiten die daar gaan plaatsvinden. Door deze integrale benadering wordt het bevorderen van ondernemerschap en productie gekoppeld aan sociale cohesie, duurzaamheid aan educatie en ontspanning.

Zelfvoorzienend

De sociale waarde van het gebied kan vergroot worden door het in te richten voor kleinschalige stadslandbouw waar bewoners zelf groente en fruit kunnen verbouwen. Met advies van Eetbaar Rotterdam, expertisegroep ter initiatie en promotie van stadslandbouw in Rotterdam, is het doel deze tuin zoveel mogelijk zelfvoorzienend te organiseren. Een tuin die functioneert binnen een gesloten kringloop is zowel gezond en duurzaam als educatief.

Een zelfvoorzienend systeem kan bestaan door organisch afval –van de bewoners en ondernemers - te laten composteren, en als grondstof voor nieuwe planten in te zetten. Samen met dierlijke mest – het meest geschikt voor deze lokatie zijn kippen – en natuurlijk zon en (opgevangen) regenwater kunnen zo de meeste grondstoffen die nodig zijn voor beplanting ter plaatse gewonnen worden. De oogst van zowel planten (groente en fruit) als van de kippen (de eieren, maar ook het vlees) zijn voor consumptie van de bewoners, of kunnen gebruikt worden om te verwerken tot langer houdbare producten. Deze producten kunnen dan bestemd zijn voor eigen consumptie, of verkocht worden en zo een kleine bijverdienste genereren. De resten van de oogst kunnen uiteraard weer composteren, en zo is de kring(loop) gesloten.

Culinair en economisch

Omdat de bewoners veelal met een laag inkomen moeten rondkomen wordt onderzocht in hoeverre de moestuin een economische rol kan spelen. De prijs van ingemaakt groente en fruit – zeker als het op een typisch culinaire manier is bereid – zal hoger liggen dan dat van verse oogst. Bovendien blijven de producten ingemaakt langer houdbaar en dus langer verkoopbaar.
Binnen Eetbaar Rotterdam wordt de handel van streekgebonden gerechten, ingrediënten en producten gestimuleerd, onder andere in de vorm van een netwerk (en zelfs worden de mogelijkheden onderzocht van een label) van producten van verschillende Rotterdamse stadstuinen. Via dit netwerk kan een deel van de afzetmarkt en bekendheid worden gevonden.
Dichterbij kunnen de winkeliers in de Oranjeboomstraat hier ook een rol spelen. Met advies van Freehouse wordt gekeken hoe de winkeliers kunnen inhaken op de kringloop van de tuin; wellicht kunnen zij geschikt afval (= voedsel) leveren, en kunnen de (verwerkte) producten uit de tuin worden gebruikt in de bereiding van hun aangeboden gerechten. Maar ook op de zeer nabijgelegen Afrikaandermarkt zouden de specialistische producten uit de Oranjeboomtuin afgezet kunnen worden. Zo zou de tuin een impuls kunnen zijn voor de lokale economie.
Een andere manier waarop de tuin een economische rol kan spelen is door het starten van een restaurant en/of cateringservice. Er is te weinig grondoppervlak beschikbaar om genoeg ingrediënten voor de basis van een dagelijks menu te kunnen verbouwen, maar wel voor de specifieke en duurdere smaakmakers.
Beide mogelijkheden ontmoeten de doelen voor revitalisering van de winkelstraat en kunnen elkaar wederzijds versterken.

Ruimtelijk

In het nieuwe inrichtingsvoorstel wordt allereerst de grond gesaneerd en geschikt gemaakt voor het telen van voedsel. De meeste ruimte zal hiervoor worden bestemd.
De bergingen worden vervangen en aan de (schaduw)randen geplaatst om meer zicht over en sociale controle in de tuin mogelijk te maken. Naast de bergingen komt één grotere berging voor de gereedschappen die nodig zijn voor het bewerken van het land, met eventueel een kleine verblijfplek voor de ‘boer’, en een kippenhok.
Centraal op het terrein zal regenwater van de daken opgevangen worden om de akkers mee te bevloeien. Deze wateropslag kan tegelijk een speelobject en een vanaf de Rosestraat zichtbaar icoon voor de Oranjeboomtuin zijn.

Belangrijk onderdeel is de toegang via de poort tot het gebied. Op dit moment is dit een donkere en wat treurige tunnel die een onveilig gevoel geeft. Dat komt onder andere doordat de doorgang aan het eind wordt versmald voor een aantal bergingen. Er is hierdoor weinig daglicht.
De poort wordt in het voorstel aan beide einden verbreed voor meer licht en doorzicht. Vanwege het kwetsbare karakter van de tuin is het belangrijk dat het wel met een hek afsluitbaar blijft.
Voor de eerder beschreven inkomsten-genererende mogelijkheden zoals het inmaken van producten en het restaurantje zou het gebruik van één van de bedrijfspanden op de begane grond ideaal zijn. Deze ruimte zou moeten beschikken over een professionele keuken, en kan naast de ‘bedrijfsfunctie’ een collectief-overstijgende ontmoetingsruimte zijn; een plek waar culturele uitwisseling tussen de buurt en de tuin kan plaatsvinden.

Organisatie

Een volgende stap is te onderzoeken hoe de organisatie het best gestructureerd kan zijn; zijn alle bewoners en winkeliers –met verschillende taken - horizontaal georganiseerd in een collectief of in een vereniging van ‘aandeelhouders’, of bestaat er meer hiërarchie onder leiding van een deskundige boer van buitenaf? In overleg met opdrachtgever en deelnemers zal hiervoor in een volgende fase een voorstel voor worden gedaan.

Op de afbeelding is te zien hoe het regenwater opgevangen kan worden, hier in een hergebruikte windmolenwiek. Deze wieken zijn van zo stevig materiaal gemaakt dat de één wiek gemakkelijk meer functies zoals schommels en glijbanen zou kunnen dragen. Tegen de achterkant van de winkels, op de zonzijde, kunnen kassen zorgen voor een extra warmte-isolatie en zelfs warmte-opslag. De balkons van de woningen op de eerste verdieping kunnen verbonden worden met elkaar en de tuin via een loopbrug boven de kassen en trappen.


Colofon

Transformers - januari 2009
Robbert de Vrieze en Iris de Kievith

met advies van
bewoners en ondernemers Oranjeboomstraat 149 - 207

Eetbaar Rotterdam; Césare Peeren en Bas de Groot
Freehouse; Dennis Kaspori

in opdracht van
Woonstad Rotterdam; Barbara van Steen